De lijm die België bijeenhoudt

By Khaled Diab

De nationale voetbalgekte verbergt de realiteit dat België al twee staten is. Ik gebruik mijn stem als lijm die kan helpen om België samen te houden.

Zondag 25 mei 2014

In de aanloop naar de Wereldbeker in Brazilië heeft de voetbalgekte België in haar greep, merkte ik onlangs tijdens een bezoek naar ons huis in Gent. De Rode Duivels, de beste ploeg sinds een generatie, lijken alomtegenwoordig: in de media, in uitverkochte stickeralbums en zelfs in een campagne van het Rode Kruis om bloedgevers te werven. In een land dat normaal een hekel heeft aan vlagvertoon is de nationale driekleur in haar voetbalversie overal te zien en worden zwart, geel en rood op wangen gesmeerd en in pruiken geverfd.

Maar achter die opwelling van nationale trots gaat een andere realiteit schuil: het lijkt meer dan waarschijnlijk dat de regionale, federale en Europese verkiezingen van 25 mei zullen tonen dat België in feite twee aparte staten is geworden.

Bedreigde Brusselaar

De verschillen tussen Vlamingen en Walen uiten zich in de politiek, de cultuur, de identiteit en het bewustzijn – of toch op het eerste gezicht. De peilingen voorspellen dat in Vlaanderen de neoliberale, separatistische N-VA een derde van de stemmen zal halen. Andersom zou in Wallonië de linkse PS een derde van de stemmen krijgen en de grootste partij zijn.

Los van de ogenschijnlijke rechts-linkse tegenstelling tussen het welvarende noorden en het arme zuiden, is er de taalkloof. België heeft al sinds tientallen jaren geen nationale partijen of nationale media. Ook het onderwijs is geregionaliseerd. Dat alles heeft de vervreemding en het wantrouwen tussen de gemeenschappen in de hand gewerkt.

Dit geleidelijke vervagen van ‘België' wordt symbolisch belichaamd door de bedreigde status van de meest typische Belg: de tweetalige Brusselaar, met één voet aan elke kant van de taalgrens. Vandaag is Brussel nog altijd officieel tweetalig, maar spreekt bijna iedereen Frans en vormen de Nederlandstaligen een kleine minderheid. Buiten Brussel wordt het Engels een officieuze lingua franca voor zowel Vlamingen als Walen.

Als genaturaliseerde burger die al bijna tien jaar Belg is, vind ik die trage ontbinding jammer – voor een stuk omdat ik de excentrieke charme waardeer van een land dat ondanks zijn saaie reputatie op een subtiele manier cool is. Voor iemand als ik, die uit de immigratie komt, is het bovendien vaak gemakkelijker om je als Belg te identificeren, wat niet dezelfde etnische bagage heeft als ‘Vlaming' of ‘Waal'. Tweederde van de Brusselse bevolking is trouwens van buitenlandse afkomst, zodat de etnische aanblik van de hoofdstad sterk is veranderd. Je ziet dat ook op het voetbalveld, met spelers als de Congolees-Belgische Vincent Kompany. Hij spreekt even vloeiend Nederlands als Frans, is aanvoerder van het nationale elftal en bovendien een figuur die de gemeenschappen samenbrengt.

Er wordt vaak gegrapt dat Belgen alleen in het buitenland een gezamenlijk nationaal gevoel hebben, als ambassadeurs van hun nationale tradities (meer bepaald bier en chocola, die tot de beste van de wereld behoren). En veel Belgen die ik ken, hebben zich verzoend met het vooruitzicht dat ze hun land zullen overleven, in de veronderstelling dat het zich in afzonderlijke soevereine staten zal splitsen. Anderzijds blijkt uit peilingen dat in de twee gemeenschappen een grote meerderheid België intact wil houden, ondanks het gekibbel tussen de politieke klassen van de gewesten.

Bovendien is de politieke kloof tussen Vlaanderen en Wallonië wel heel goed zichtbaar, maar bleek uit een recente peiling van de VRT dat de meeste Belgische kiezers min of meer dezelfde politieke standpunten en meningen delen. “Je hebt een vergrootglas nodig om de verschillen tussen Vlamingen en Walen te zien als het over de sociaaleconomische problematiek gaat, de ethische vraagstukken, de immigratie of het milieu”, zegt politiek wetenschapper en columnist Dave Sinardet. Dat zal geen verrassing zijn voor wie in de twee gemeenschappen heeft geleefd. Ik denk al lang dat de Vlamingen en de Walen meer met elkaar gemeen hebben dan met respectievelijk de Nederlanders en de Fransen, die met argwaan worden bekeken.

Stem als lijm

Een van de karaktertrekken die Vlamingen en Walen delen, is een zwak voor het ‘Belgisch compromis', een ingewikkelde manier om problemen op te lossen waarbij alle partijen iets krijgen maar ook toegevingen doen, zodat er geen winnaar maar ook geen verliezer is. De jongste jaren heeft die politieke kunstvorm minder succes dan vroeger, maar ze heeft er wel voor gezorgd dat een conflict dat al meer dan een eeuw oud is nooit tot geweld heeft geleid.

Deze Belg zal dan ook op zondag zijn stem niet alleen gebruiken als een beetje lijm dat kan helpen om België samen te houden, maar ook als een blijk van vertrouwen in de multiculturele toekomst en de verdraagzaamheid van dit land.

—

Follow Khaled Diab on Twitter.

This article appeared in De Morgen on 21 May 2014. It was originally published in the New York Times on 18 May 2014.